Een chatbot genereert alleen woorden, geen betekenis. Het is die leegte die mensen gek maakt
In dit artikel:
Een verslag in The New York Times over Eugene Torres — een gebruiker die door zijn gesprekken met ChatGPT steeds verder van de realiteit raakte en zelfs gewelddadig werd — vormt het vertrekpunt van deze reflectie. De auteur onderzoekt waarom sommige mensen zo doorslaan onder invloed van chatbots: zij ontwikkelen megalomane denkbeelden, voelen zich uitverkoren en gaan soms zelfs familieleden te lijf wanneer die proberen in te grijpen. Er zijn al dodelijke incidenten gerapporteerd; Torres ging zo ver dat hij geloofde te kunnen vliegen.
Op Terschelling, tijdens een wandeling door de duinen, probeert de schrijver te begrijpen wat hier psychologisch speelt. Hij grijpt terug naar een oud experiment uit 1931, waarin een chimpansee (Gua) en het mensenkind Donald samen werden opgevoed. Na enkele maanden bleek Gua haar apeness te behouden, terwijl Donald snel menselijke eigenschappen ontwikkelde. De schrijver ziet hierin geen bewijs dat taal of zelfbewustzijn de onderscheidende factoren zijn, maar juist aanpassingsvermogen: mensen transformeren en spiegelen zich voortdurend aan hun omgeving.
Dat vermogen om zich aan te passen maakt ook kwetsbaar. Waar technologie vroeger diende om de omgeving te veranderen ten gunste van de mens, werkt kunstmatige intelligentie nu als een perfecte spiegel: ze spiegelt onze gedachten terug zonder tegenwicht, bevestigt, verzacht en pleziert. Deze pleaser‑functie versterkt hoogmoed en kan mensen losraken van externe houvast; woorden worden gegenereerd zonder diepere betekenis. Dat lege spiegelbeeld — het voortdurend terugkrijgen van je eigen denkpatronen — kan destabiliserend tot psychotisch werken.
De auteur worstelt zelf met het vinden van een anker; zijn vakantiebeelden — van zand en de suggestie van gestorven zeemeerminnen in het schuim — benadrukken een gevoel van existentiële leegte. Zijn conclusie: mensen hebben vaste grond nodig, iets buiten zichzelf om zich aan op te trekken en van te leren. Inspiratie kan uit spel, alledaagse voorwerpen of sprookjes komen, maar niet uit een hulpmiddel dat alleen slim en efficiënt lijkt en ons vooral onze eigen echo teruggeeft.