Een Beter Bonus? Beter van niet: verzuimcijfers zeggen niet alles
In dit artikel:
Veel organisaties kijken alleen naar het absenteïsmecijfer, maar dat zegt niet alles: werknemers kunnen wel aanwezig zijn maar niet volledig inzetbaar — presenteïsme ofwel “roze verzuim”. Vooral in sectoren waar werk, school en kinderopvang samenkomen, speelt dit sterk. Een enkele ziektedag kan de besmettingsgraad op het werk met ongeveer 25% verlagen; twee dagen zelfs tot circa 40%. Dat verklaart deels waarom ouders met jonge kinderen vaak (meer) thuis zitten: kinderopvang en scholen fungeren als bron van infecties. Pilotprojecten met een vierdaagse werkweek in de kinderopvang lieten daarom geen daling van het absenteïsme zien.
Met de naderende winterperiode — minder daglicht, meer griep en een toename van winterdepressies — neemt de druk op het verzuimstelsel toe. Tegelijk ontstaan praktijken en beloningen om ziekmelden te ontmoedigen. Een bekend voorbeeld is de zogenaamde “Beter Bonus”: medewerkers die nauwelijks ziek zijn ontvangen aan het eind van het jaar een financiële beloning. Varianten zijn regels waarbij de eerste ziektedag voor eigen rekening is of dat werknemers jaarlijks een paar ‘eigendagen’ hebben. Zulke prikkels leiden er vaak toe dat mensen toch komen werken terwijl ze ziek zijn, of vakantiedagen inzetten om niet zichtbaar ziek te melden.
Dat gedrag is schadelijker dan het op het eerste gezicht lijkt. Presenteïsme vermindert productiviteit, verlengt herstelperioden, verhoogt het foutenpercentage en tast werkplezier en motivatie aan — factoren die op termijn leiden tot meer langdurig verzuim. Bovendien vergroot aanwezig werken met (lichte) klachten de kans op verdere besmettingen: een domino-effect op de werkvloer. Organisaties die korte termijn verzuimcijfers willen drukken met bonussen kunnen zo “de operatie weliswaar succesvol, maar de patiënt verliezen”: statistisch beter scoren maar inhoudelijk slechter presteren.
De regeling past slecht bij moderne, op vertrouwen gebaseerde werkculturen. Vaak is er al een intern dilemma bij medewerkers: verantwoordelijkheid naar collega’s en klanten en het niet ‘als watje’ willen overkomen. Daarnaast hebben mensen de neiging het gedrag of de motieven van anderen negatiever te beoordelen dan die van zichzelf — een patroon dat ook uit gedragsonderzoek naar eerlijkheid blijkt.
Conclusie en advies: verzuimpercentages blijven nuttig als indicator, maar bieden geen volledig beeld. In plaats van Beter Bonussen en strikte afrekensystemen helpen brede organisatieveranderingen die welzijn en vertrouwen bevorderen veel meer om echte verbeteringen in gezondheid en inzetbaarheid te bereiken.