Duitsland "epicentrum digitaal controleapparaat"
In dit artikel:
Op 13 november werd Damian N. in zijn appartement in Ulm vroeg in de ochtend door de politie opgepakt, zijn telefoon in beslag genomen en naar het bureau gebracht voor identificatie en biometrische gegevens; hij weigerde een verzoek om bloedafname voor DNA. De aanleiding was een kritische post op X over door de staat gefinancierde ambtenaren, waarvoor hij werd aangeklaagd wegens het zaaien van haat. Hoewel hij later vrijgelaten werd, kreeg hij te horen zijn uitingen op sociale media te matigen omdat hij “in de gaten” wordt gehouden.
Dit voorval staat niet op zich: in Duitsland is kritiek op de staat de laatste jaren steeds risicovoller geworden. Sinds de NetzDG-wet van 2017 (verbod op haatspraak, belediging van personen, religies of ideologieën en oproepen tot geweld) en artikel 188 van het strafrecht (belediging van politici) worden jaarlijks grote aantallen meldingen en vervolgingen geregistreerd. Der Spiegel meldt circa 250.000 meldingen per jaar onder NetzDG, met ongeveer 150.000 vervolgingen; het Bundeskriminalamt noteerde ruim 3.500 vervolgingen op basis van artikel 188 vorig jaar. De EU Digital Services Act vervangt NetsDG in de praktijk deels, maar de effecten blijven vergelijkbaar.
Een recente studie van de Amerikaanse organisatie Liber-net, in samenwerking met Duitse specialisten, concludeert dat er ongeveer 325 organisaties actief betrokken zijn bij het signaleren van “ongewenste” online-uitingen in Duitsland. Veel van die organisaties werken samen met of worden gefinancierd door de overheid. Liber-net beschrijft Duitsland als het “epicentrum” van een bureaucratisch controleapparaat: private bedrijven en ngo’s fungeren als opsporingsbureaus die online meningen rapporteren aan autoriteiten. Als voorbeelden noemt het rapport het programma Demokratie leben! van het federale ministerie, met een jaarbudget van circa 200 miljoen euro voor bestrijding van “extremistische content” en pro-Russische propaganda, en de gesubsidieerde organisatie HateAid, die zich onder meer richt op het melden van uitlatingen van rechts-populistische politici.
Internationale gevallen illustreren dat dit fenomeen niet alleen in Duitsland speelt. De Amerikaanse satiricus C.J. Hopkins werd in eerdere procedures vervolgd wegens vergelijkingen tussen coronabeleid en het nazisme; na eerdere vrijspraak werd recent zijn appartement doorzocht en materiaal in beslag genomen met nieuwe aanklachten. In het Verenigd Koninkrijk werden in 2024 naar verluidt zo’n 9.700 mensen gearresteerd voor “zeer beledigende” elektronische uitingen, grotendeels voor politiek-onwelgevallige meningen. Op Jersey wordt een activiste vervolgd en riskeert zij tot tien jaar cel voor tweets die steun aan Hamas en Hezbollah zouden uitdrukken.
Kort samengevat: overheden in Duitsland (en elders) bouwen in toenemende mate gesubsidieerde mechanismen en netwerken uit om online meningen te monitoren en te rapporteren — een ontwikkeling die door critici wordt gezien als een omvangrijke uitbreiding van censuur en staatscontrole op politieke uitingen.