Deze onderzoeker krijgt de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland

In dit artikel:

Thijn Brummelkamp, geneticus en directeur van het Nederlands Kankerinstituut (NKI) van het Antoni van Leeuwenhoek, krijgt de Spinozapremie van 1,5 miljoen euro van de NWO — de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland, vaak de ‘Nederlandse Nobelprijs’ genoemd. De uitreiking staat gepland op 15 oktober; Brummelkamp hoorde het bericht onverwacht telefonisch van NWO-voorzitter Marcel Levi vlak voordat hij een seminar in het Prinses Máxima Centrum zou geven.

Brummelkamp (49) verwierf internationale faam begin jaren 2000 door een methode te ontwikkelen om genen te remmen, een techniek die sindsdien wereldwijd is overgenomen en die onderzoekers helpt nieuwe behandelstrategieën voor kanker en andere ziektes te ontdekken. De prijsgeldsommen zijn vrij besteedbaar — iets wat Brummelkamp als bijzonder waardevol ziet omdat vernieuwend fundamenteel onderzoek vaak niet goed in vooraf vastgelegde projectdoelen te vangen is.

Hij wil de Spinoza-opbrengst splitsen: circa de helft gaat naar nader onderzoek naar een recente ontdekking van zijn team over hoe cellen omgaan met dna-schade, met mogelijke implicaties voor behandelreacties; de andere helft wordt geïnvesteerd in nieuwsgierigheidsgedreven, fundamenteel celbiologisch onderzoek om beter te begrijpen hoe menselijke cellen werken. Volgens hem zijn zulke flexibele middelen schaars maar essentieel om onverwachte, baanbrekende routes te verkennen.

Brummelkamp werkte van 2004 tot 2010 bij Cambridge en MIT, waar onderzoeksgeld makkelijker te vinden is. Hij keerde terug naar Nederland omdat hij hier wilde blijven wonen en omdat hij wilde aantonen dat ook met minder middelen en meer samenwerking hoogstaand onderzoek mogelijk is. Sinds 1998 werkt hij bij het NKI en hij benadrukt hoe belangrijk het is dat onderzoekers dagelijks patiënten en zorgpersoneel ontmoeten — de entreehal van het Antoni van Leeuwenhoek, met honderdduizenden bezoekers en kleurrijke kunst, herinnert hem voortdurend aan de menselijke kant van het werk.

Tegelijk ziet hij het aantal kankerpatiënten stijgen, maar dat interpreteert hij niet per se als falen van onderzoek. Belangrijke oorzaken zijn vergrijzing (meer levensjaren betekent meer kans op dna-fouten), verbeterde opsporing via bevolkingsonderzoeken en mogelijk een reële toename bij jongvolwassenen voor sommige tumortypen — dat laatste verdient nader onderzoek. Tegelijk signaliseert hij positieve verschuivingen: door de brede toepassing van HPV-vaccinatie is baarmoederhalskanker bijvoorbeeld sterk teruggedrongen bij gevaccineerden.

Preventie-advies van Brummelkamp is nuchter: gezonde leefstijl, vermijden van roken en overmatig drinken, aandacht voor obesitas, gebruik van zonnebrandcrème en deelname aan screeningsprogramma’s vergroten de kansen op vroegtijdige behandeling. Hij maakt zich echter zorgen over dalende vaccinatiegraad en desinformatie via sociale media; dat ondermijnt volksgezondheid en vereist volgens hem meer en betere communicatie van wetenschappers en overheid om vertrouwen te herstellen.

Op 16 september begint op RTL4 de documentaireserie Het Antoni van Leeuwenhoek, die het dagelijkse leven in het ziekenhuis belicht. Brummelkamp hoopt dat zichtbaarheid bijdraagt aan begrip en vertrouwen in wetenschap en zorg.

Privé-profile: Brummelkamp woont in Amsterdam-Zuid, heeft een elfjarige dochter en probeert werk en privé in balans te houden — hij fietst naar zijn werk, is rond de avond thuis en houdt het hoofd leeg met sporten en kitesurfen. Voor jonge wetenschappers adviseert hij te kiezen voor omgevingen met hoge wetenschappelijke kwaliteit, veel samenwerking en weinig hiërarchie, en bovenal: passie voor het vak.

Kort samengevat: de Spinozapremie erkent Brummelkamps blijvende bijdrage aan moleculair kankeronderzoek en geeft hem de ruimte om zowel klinisch relevante als fundamentele vragen over cellen en dna-schade verder te verkennen — met als doel uiteindelijk nieuwe, creatieve behandelideeën voor kankerpatiënten te ontwikkelen.