De verzorgingsstaat hóeft niet te bloeden voor een sterkere defensie

In dit artikel:

De nieuwe defensiediscussie splitst het Nederlandse politieke landschap en kan bepalend worden bij de kabinetsformatie. Centraal staat de vraag hoe de extra miljarden voor militaire uitgaven — de NAVO-norm van circa 3,5% van het nationaal inkomen zou Nederland jaarlijks zo’n 16–19 miljard euro extra kosten — betaald moeten worden, terwijl Europa te maken heeft met een onvoorspelbare Amerikaanse president en een expansief Rusland.

Wie waar staat
- SP kiest duidelijk voor isolationisme en wantrouwt de NAVO-opgave. Partijleider Jimmy Dijk en partijideologen betuigen weerzin tegen het “spekken van de Amerikaanse oorlogsindustrie” en relativiseren de Russische dreiging, waardoor de SP zich afzet tegen partijen die wél in extra wapeninvesteringen geloven.
- Aan de andere kant radicaliseert de VVD naar rechts en ziet de defensienoodzaak vooral als kans om solidariteit en publieke uitgaven in te krimpen; hogere belastingen voor vermogenden en bedrijven zijn voor haar taboe. Die koers vergroot de afstand tot partijen die defensie-uitgaven willen combineren met bescherming van de verzorgingsstaat.
- GroenLinks-PvdA erkent de blijvende dreiging van Rusland en de onzekerheid rond de VS en steunt de NAVO-norm. De partij wil hogere defensie-uitgaven koppelen aan versterking van de sociale weerbaarheid en een fiscale herverdeling.
- CDA zoekt een middenweg: bezuinigingen op sommige posten, maar ook voorstellen voor een extra heffing (‘vrijheidsbijdrage’), en houdt opties open bij coalitiekeuzes. De partijleiding benadrukt wel dat een coalitie met de VVD onder haar huidige koers moeilijk uitlegbaar wordt tegenover kiezers die een zorgzame overheid verwachten.

Waarom het speelt
De geopolitieke context — een onbetrouwbare Amerikaanse bondgenoot en een meer agressief Rusland met strategische partners — dwingt Europese landen tot heroverweging van hun defensiestrategie. Europese denktanks (zoals het European Policy Centre) waarschuwen dat Moskou’s revisionisme en militaire modernisering afschrikking en forse investeringen noodzakelijk maken zolang Poetin aan de macht is. Deze realiteit botst met politieke stromingen die de defensie-uitgaven vooral als onnodige stimulans voor wapenindustrieën zien.

Financieringsstrijd: bezuinigen of belasten?
Een centrale twist is hoe de kosten gedekt worden. In andere Europese landen pleegden regeringen eerder bezuinigingen op sociale zekerheid om extra defensiebudgetten te betalen (voorbeeld Frankrijk, opmerkingen van Macron; België’s Theo Francken pleit openlijk voor ‘dunne’ sociale budgetten). Tegenover die reflex staan historisch-politieke en economische alternatieven:
- Historisch voorbeeld: Roosevelt combineerde in de jaren dertig grootschalige defensie-uitgaven met de New Deal, en vermeed zo het offeren van sociale bescherming ten bate van wapenopbouw.
- Hedendaagse economen (Vallée, De Weck) en onderzoekers pleiten ervoor het parallellen te trekken: vermogens-, winst- en kapitaalbelastingen verhogen in plaats van de verzorgingsstaat te verzwakken. Zij wijzen erop dat het ‘vredesdividend’ na 1990 grotendeels in belastingverlagingen voor rijken belandde, niet in publieke investeringen.
- Nederlandse economen zoals Irene van Staveren en Jaap van Duijn stellen concrete maatregelen voor: hogere vermogens-, erf- en winstbelastingen, hoger toptarief, afschaffen van fiscale privileges (dividendvrijstellingen bij aandeleninkoop, hypotheekrenteaftrek) en het schrappen van fossiele subsidies. Van Duijn benadrukt dat Nederland internationaal gezien geen uitzonderlijk grote overheid heeft en pleit voor een fiscale herziening om ongelijkheid te bestrijden en draagvlak te creëren voor langdurig hogere defensie-uitgaven.

Gevolgen voor de formatie
De verschillende oplossingen brengen politieke obstakels mee. De SP sluit zichzelf uit als partner voor coalities die de NAVO-norm willen naleven; de VVD sluit GL-PvdA uit als coalitiepartner en flirt met behoud van belastingvoordelen voor kapitaal. Die polarisatie vergroot de kans op ingewikkelde formaties: CDA kan doorslaggevend zijn, maar zal uitleg moeten geven als het GL-PvdA links laat schieten en kiest voor een VVD-coalitie die neoliberale lijnen doorzet.

Breder maatschappelijk risico
De auteur waarschuwt dat het kiezen tussen ‘guns or butter’ — alleen of hetzij defensie of sociaal beleid bekostigen — een vals dilemma is. Zonder het adresseren van ongelijkheid en het herstel van vertrouwen in de verzorgingsstaat zal publiek draagvlak voor blijvend hogere defensie-uitgaven wegvallen. Politieke keuzes die defensie gebruiken als alibi om solidariteit en ontwikkelingssamenwerking in te perken, kunnen sociale spanningen vergroten en het binnenlandse draagvlak ondermijnen.

Kernvraag voor het nieuwe kabinet
Het te vormen kabinet staat voor de keuze hoe veiligheid en sociale cohesie gezamenlijk blijven gediend: door sociale offers en bezuinigingen, of via fiscale hervorming die grotere bijdragen van kapitaal en winsten vraagt. Die keuze zal bepalen niet alleen de samenstelling van een kabinet, maar ook hoe Nederland zijn rol in een steeds meer gespannen Europa wil invullen.