De Tsjechen mogen in oktober ook naar de stembus. En ook zij hebben hun eigen Wilders

In dit artikel:

Op 3 en 4 oktober gaan de Tsjechen naar de stembus. De auteur beeldt Tsjechië af als een economisch en sociaal relatief stabiel land met een uitgesproken pro-Westerse koers, maar politiek onrustig en mogelijk op weg naar een terugkeer van populistisch leiderschap.

Wat speelt er nu
- Regering en leider: de centrumrechtse coalitie van premier Petr Fiala heeft de afgelopen vier jaar relatief ongeschonden uitgezeten, maar Fiala is bij kiezers impopulair vanwege trage hervormingen en teleurstellende resultaten (vooral ten aanzien van corruptiebestrijding en zorg- en pensioenhervormingen).
- Verkiezingsfavoriet: ANO van miljardair Andrej Babiš leidt in de peilingen en wordt gezien als de grote kanshebber. Babiš is een bekende populist met een directe campagnevoering en heeft eerder als premier gediend; hij wordt juridisch vervolgd voor financiële malversaties maar blijft populair.
- Coalitievorming: ANO kan niet alleen regeren; Babiš heeft partners nodig maar veel democratische partijen beloven niet met hem in zee te gaan. Sterke extreem-linkse (Stačilo) en extreemrechtse (SPD) partijen hebben ook aanhang en compliceren het politieke plaatje.

Binnen- en buitenlandse koers
- Pro-Westers en pro-Navo: Tsjechië profileert zich als betrouwbaar EU- en NAVO-lid, onderscheidend van landen als Hongarije of Slowakije die vaker Russisch-vriendelijker zijn. President generaal Petr Pavel is een uitgesproken liberaal-democraat en ondersteunt deze koers.
- Steun aan Oekraïne: Tsjechië steunt Oekraïne stevig — deels gemotiveerd door de herinnering aan de invasie van 1968 en de Sovjettijd — en huisvest per hoofd van de bevolking de meeste Oekraïense vluchtelingen in Europa (ruim 385.000; circa 1 op 28 inwoners). Tienduizenden Oekraïense kinderen zitten in het onderwijs en veel studenten studeren gratis. Tsjechië initieerde verder een internationaal programma voor zware artilleriemunitie: Oekraïne krijgt dit jaar ongeveer 1,8 miljoen granaten via een coalitie van ~20 landen.

Economische en sociale kernpunten
- Sterke indicatoren: werkloosheid is laag (2,8%), overheidsfinanciën zijn gezond (staatschuld rond 43% BBP, onder de EU-norm van 60%), en de koopkracht van werknemers steeg recent aanzienlijk (+ruim 5% afgelopen jaar).
- Sociale voorzieningen: het land kent wettelijk geregelde, goedkope warme lunches op basisscholen; een uitgebreid netwerk van staatgefinancierde kunstscholen (ZUŠ) voor 5–18‑jarigen — 520 centra met ~250.000 deelnemers — en ruime korting of gratis openbaar vervoer voor 65-plussers in steden. Deze maatregelen dragen bij aan sociale kansen en brede culturele participatie.
- Huisvesting en bezit: veel Tsjechen verwerven na de val van het communisme goedkope woningen die sindsdien sterk in waarde stegen; ook is het bezit van tweede woningen (datsja’s) omvangrijk — ruim 450.000 — waardoor Tsjechen relatief veel onroerend goed bezitten vergeleken met bijvoorbeeld Nederlanders.

Problemen en zorgen
- Corruptie en bestuurlijke traagheid: Tsjechië scoort matig op de Corruption Perceptions Index (ongeveer plaats 46), en veel kiezers vinden dat Fiala’s kabinet te voorzichtig en te traag was bij noodzakelijke hervormingen.
- Populisme en politieke polarisatie: ANO’s retoriek van snelle oplossingen en beloften spreekt veel kiezers aan; tegelijk zijn er krachtige extremistische flanken die eurosceptische en pro-Russische standpunten voeren. ANO zelf is echter niet systematisch anti-EU of anti-NAVO, en veel absurde of radicale standpunten blijven buiten zijn kern.

Vergelijking met Nederland en de rol van Wilders
- Er zijn parallellen met Nederland: de opkomst van een populistische lijstleider, retoriek gericht op «alles teruggeven» of «de corrupte elite bestrijden», en de scepsis van democratische partijen om met populisten te regeren. In Brussel delen ANO en de Nederlandse PVV een fractie (Patriotten voor Europa), en qua stijl vertoont Babiš overeenkomsten met populisten als Geert Wilders of Donald Trump. Belangrijke verschillen zijn dat ANO een partij met leden en interne structuren is (niet een eenmanspartij zoals de PVV), ANO-aanhang minder radicaal is, en dat immigratie en islamkritiek in Tsjechië veel minder politiek beslag krijgen.

Cijfers in vogelvlucht
- Inwonertal: circa 10,88 miljoen; oppervlakte 78.866 km2.
- Oekraïense vluchtelingen: ~385.000 (hoogste per hoofd van de bevolking in Europa).
- Werkloosheid: 2,8%; staatsschuld: ~43% BBP.
- Basiskunstscholen: 520; deelnemers ~250.000.
- Tweede woningen: ~450.000.
- Wereldgeluklijst: Tsjechië op plaats ~20.

Slotopmerking
Tsjechië toont de mix van economische stabiliteit en ruime sociale voorzieningen met tegelijkertijd een politiek landschap dat in beweging is. De verkiezingen zullen bepalen of de pragmatische maar zwakke centrumrechtse koers wordt voortgezet of dat populistisch leiderschap onder Babiš terugkeert, met alle gevolgen voor coalitievorming en politieke stabiliteit — temeer daar sterke extremistische partijen de parlementaire verhoudingen kunnen beïnvloeden. De president en bestaande instituten vormen daarbij belangrijke checks, zeker gezien Babiš’ zakelijke belangen en eerdere controverse.