De taal die ons bindt
In dit artikel:
Nederlanders hebben een ambivalente houding ten opzichte van hun eigen taal: enerzijds onverschillig en soms minachtend, anderzijds is het juist die taal die ons in deze verdeelde tijden bindt. De schrijver waarschuwt dat door slordig spreken, slecht schrijven, verminderde leestijd en weinig aandacht voor oudere taalvormen de band met het historische Nederlands verwatert. Woorden en uitdrukkingen raken uit gebruik; wat aanvankelijk taalverandering is, kan doorslaan naar taalverarming.
Het Nederlands speelt voor verschillende groepen verschillende rollen: als religieuze, nationale of sociale identiteitsdrager, als toegang tot kennis en verbeelding, als brug voor nieuwkomers, of juist als hindernis voor wie de taal niet machtig is. Juist omdat de taal zo breed maatschappelijke functies vervult — van alledaagse gesprekken en media tot wetenschap en literatuur — is het verlies aan rijkdom en precisie zorgwekkend.
De huidige bedreigingen zijn divers: technologische ontwikkelingen zoals AI en lelijke machinevertalingen; een dalende leescultuur; veel Engelstalig aanbod in audiovisuele en wetenschappelijke domeinen; en ondermaatse taaleducatie. Het schaalvoordeel van het Engels is groot (wereldwijd honderden miljoenen moedertaalsprekers), waardoor boeken, films en academische publicaties vaak niet in het Nederlands verschijnen of worden ondertiteld. Zonder tegenmaatregelen wordt het Nederlands steeds meer teruggedrongen.
De oproep is concreet: een ruimhartig en robuust taalbeleid dat zowel preventief als stimulerend werkt. Kernpunten van dat beleid zijn:
- Sterk en goed gefinancierd onderwijs in Nederlands op alle niveaus — van basis- en voortgezet onderwijs tot goed uitgeruste universitaire letterenfaculteiten.
- Behoud en ontwikkeling van Nederlandse vakterminologie zodat het Nederlands een volwaardige wetenschapstaal blijft.
- Sterk vertaalonderwijs en taalscholen voor NT2 (Nederlands als tweede taal) om nieuwkomers en volwassenen competentie te geven.
- Publieke en private instellingen die consequent kiezen voor helder, correct en toegankelijk Nederlands.
- Investeringen in literaire infrastructuur: Letterenfonds, ruime bibliotheeksvoorziening en beschikbaarheid van Nederlandstalige en vertaalde boeken in uiteenlopende genres, inclusief kinder- en jeugdliteratuur.
- Aandacht voor Nederlandstalige media, ondertiteling van buitenlandse producties en ruimte voor Nederlandstalige muziek en audiovisuele producten.
Het doel van dit soort beleid is tweezijdig: het behouden van de taal als instrument voor individueel begrip en culturele participatie, en het versterken van sociale cohesie. Door te spreken, lezen, schrijven, zingen en voor te lezen wordt taal levend gehouden — ook door kleine, alledaagse handelingen zoals het cadeau doen van Nederlandstalige boeken.
De uiteindelijke boodschap is een oproep tot verantwoordelijkheid: in een tijd van maatschappelijke strijd is het Nederlands een gemeenschappelijk bezit. Onderhouden en investeren in de taal is niet louter nostalgie, maar een noodzakelijk instrument voor communicatie, democratische deelname en culturele continuïteit.