De oogzorg verandert razendsnel in een verdienmodel
In dit artikel:
Oogartsen zoals Henk Veraart voeren in Tilburg routinematig staaroperaties uit: een korte ingreep waarbij een troebele lens wordt vervangen door een kunstlens, waarna patiënten vaak dezelfde dag naar huis mogen. Wereldwijd is het de meest uitgevoerde operatie en in Nederland al jaren de nummer één. Toch viel vorig jaar iets onverwachts op: het totaal aantal staaroperaties steeg naar ongeveer 240.000, een toename van ruim 10 procent — duidelijk meer dan de groei die demografie en eerdere jaren deden verwachten.
De extra groei blijkt vooral te komen uit commerciële staarklinieken, die in hoog tempo worden opgeschaald door buitenlandse investeerders en private‑equitypartijen. Bedrijven als Bergman Clinics (circa 40.000 staaroperaties per jaar, 22 vestigingen, grotendeels in handen van Triton) en Eyescan (ongeveer 25.000 operaties, eigendom van PAI en een Canadees pensioenfonds) bouwen via overnames en samenwerkingen aan landelijke netwerken. Ook Nederlandse ketens zoals Iris Eye Clinics werken met investeerders (Quadrum Capital, Optegra) en bieden extra’s zoals operatierobots, sedatie op verzoek en ‘premium’ lenzen tegen bijbetaling.
Die commerciële propositie spreekt patiënten en verzekeraars aan: korte wachttijden, comfortabele locaties en patiëntenervaringen die klinieken gebruiken in marketingcampagnes. Verzekeraars juichen de toegenomen capaciteit toe en hebben voor 2025 opnieuw fors meer klinische capaciteit gecontracteerd. Maar experts en ziekenhuisbestuurders luiden ook alarmbellen. De plotselinge volumestijging kan wijzen op financiële prikkels die zowel aanbieder als patiënt ten goede komen, en daarmee het risico op overbehandeling vergroten, aldus hoogleraar Marco Varkevisser.
Ziekenhuizen ondervinden directe nadelen: eenvoudige, winstgevende ingrepen verdwijnen naar commerciële aanbieders, waardoor ziekenhuizen achterblijven met complexere, zwaardere casuïstiek die minder goed wordt beloond. Volgens Bart Berden (voormalig bestuursvoorzitter Elisabeth‑TweeSteden Ziekenhuis) ondermijnt dit kwaliteit en continuïteit — spoed- en avonddiensten komen onder grote druk te staan omdat oogartsen vaker in de klinieken willen werken. De Federatie Medisch Specialisten herkent die zorg en stelt een werkgroep in om spoedzorgorganisatie te analyseren.
Regulering loopt achter bij de marktontwikkeling. Kleine, stapsgewijze overnames vallen buiten mededingingstoezicht van de Autoriteit Consument & Markt, waardoor investeerders via ‘roll‑up’-strategieën marktmacht kunnen opbouwen zonder toetsing. ACM‑voorzitter Martijn Snoep noemt dit een wettelijke leemte en waarschuwt voor risico’s op hogere prijzen en verslechterde kwaliteit. Parlementariërs gingen eerder dit jaar zelfs zover dat de Tweede Kamer stemde voor een verbod op private‑equity in de zorg, wegens het vermeende risico van winstgedreven zorg.
Internationale voorbeelden versterken de bezorgdheid: in Engeland steeg het aantal ingrepen in klinieken sinds 2019 met honderden procenten en werden door enkele grote commerciële spelers extreem hoge winstmarges behaald; dat leidde tot een parlementair onderzoek naar onnodige operaties en financiële prikkels. Dergelijke signalen onderstrepen de oproep van onderzoekers om Nederlandse data nader te beoordelen. Verzekeraars bezien het momenteel terughoudend: Zilveren Kruis en Menzis zeggen niet te kunnen bepalen of er onnodige operaties plaatsvinden, terwijl Varkevisser betoogt dat zij juist met declaratiegegevens artsen kunnen bevragen over afwijkende behandelpatronen.
Kortom: de opkomst van commerciële staarklinieken biedt patiënten snelle, vaak hoogwaardige zorg maar brengt tegelijk economische prikkels, verschuiving van casuïstiek, personeelsdruk in ziekenhuizen en mogelijke marktkrachtconcentraties met zich mee. Deskundigen en toezichthouders roepen op tot meer onderzoek, scherp overleg tussen zorgverzekeraars en aanbieders en mogelijke wettelijke aanpassingen om kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid op langere termijn te borgen.