De nieuwe roman van Peter Buwalda stijgt boven zichzelf uit. In 'De Jaknikker' wordt een verrassende laag aangeboord | ★★★★☆
In dit artikel:
Peter Buwalda zet in De jaknikker moeiteloos de verhaallijn voort die eindigde met de cliffhanger van Otmars zonen (2019). Lezers die de draad willen oppakken, moeten het eerdere boek paraat hebben: het nieuwe deel pakt onafgewerkte intriges weer op rond Shell-CEO Johan Tromp, journaliste Isabelle Orthel, en de jonge Ludwig (of Hein) die al dan niet zijn zoon blijkt. Locaties variëren van het Siberische eiland Sachalin tot journalistieke en muzikale achtergronden; Nigeria speelt ook een rol in het beschuldigingendossier tegen Tromp.
Buwalda blijft trouw aan zijn vertelstijl: uitwaaierende beschrijvingen, lange zinnen en scenische uitwerkingen die veel tijd nemen om kleine handelingen en herinneringen uit te melken. Dat leverde in Otmars zonen bewonderde taalvirtuositeit op, maar ook ergernis over uitstel van de plot. De jaknikker start in hetzelfde tempo en met vergelijkbare middelen: perspectiefwisselingen — vaak getimed op een symbolische aanraking — diepe flashbacks en gedetailleerde psychologische observaties. Daardoor voelt opnieuw veel vertelde vaag; kernfeiten worden vaak pas via terugblikken onthuld.
Het boek lijkt aanvankelijk vooral voort te werken aan het neerhalen van een machtspersoon: Tromps vermeende misstanden (een SM-affaire, een kidnapping, een ‘kofferbakbrief’) en de journalistieke jacht erop. Parallel daartegen staat de vondst van een Beethoven-sonate en de persoonlijke zoektocht naar vaderschap (Vatersuche). Maar halverwege maakt Buwalda een rigoureuze wending die alles herschikt: wat de lezer tot dan toe voor werkelijkheid hield, blijkt grotendeels een roman binnen de roman — geschreven door Barbara Johnson (alias ‘Diamond’), Tromps echtgenote. Die meta-laag onthult dat de personages zichzelf terugvinden als gefictionaliseerde versies, en dat lezers (en literair personages als Hein) hun eigen levens via een manuscript lezen.
Die ontknoping veroorzaakt verwarring maar ook narratieve kracht. De onthulling zet vragen over betrouwbaarheid, intentie en representatie centraal: is Barbara wraakzuchtig of schrijft ze om iets te doorgronden? Hoe verhoudt fictie zich tot de morele oordelen over Tromps seksuele schandalen, zeker in een #MeToo-tijdperk waarin consensuele praktijken anders worden beoordeeld? Buwalda gebruikt de metatekst om grote, traditionele mannelijke vertelvormen te ondermijnen; hij laat zien hoe één afzender (en haar perspectief) een heel verhaal kan reframen.
De recensent prijst de inventieve zet: De jaknikker vernieuwt het Buwalda-universum door het grote, gladde verhaal te laten eroderen en verdieping te zoeken in spiegelingen en dubieuze betrouwbaarheid. Tegelijk blijft er kritiek: de toon is opvallend uniform — iedereen klinkt als Buwalda —, waardoor een laag die persoonlijker van de auteur zelf lijkt te kunnen zijn, juist uitblijft. De roman is rafelig, uitdagend en desoriënterend, maar wordt wél als afgerond ervaren; een vervolg op het aangekondigde trilogieplan lijkt niet noodzakelijk.
Uitgave: De jaknikker — Peter Buwalda. Uitgeverij De Bezige Bij; prijs circa €35; 688 pagina’s.