De groene apotheek: medicinale planten in de Leidse Hortus botanicus

In dit artikel:

Vrijwilliger en net afgestudeerd arts Maxim Bax vertelt hoe de Leidse Hortus botanicus nog altijd zichtbaar profiteert van het werk van de negentiende-eeuwse arts-botanicus Philipp Franz von Siebold. Von Siebold stond tussen 1823 en 1829 in Nederlandse dienst op het Japanse eiland Deshima en bracht vanuit die periode talrijke Aziatische planten naar Leiden; zijn Flora Japonica documenteert veel van die soorten. In de Japanse tuin van de Hortus staat een buste ter herdenking, en het nabijgelegen Sieboldhuis biedt aanvullende context.

Bax verzorgt in de Hortus onder meer water geven, verplanten en snoeien, en leerde er ook ecologische bestrijdingsmethoden tegen insectenplagen. Hij wijst erop dat planten door de geschiedenis heen een belangrijke medische bron vormen. Voorbeelden in de collectie zijn onder meer: herderstasje (Capsella bursa‑pastoris), traditioneel gebruikt tegen hevige bloedingen na de bevalling en onderzocht op effectiviteit; Artemisia annua, waarvan het in de jaren zeventig ontdekte artemisinine cruciaal werd in de behandeling van malaria; en de Cinchona‑boom, bron van het vroegere middel kinine. Ook bestaan er tegengiffen uit planten: zaden van de mariadistel (Silybum marianum) bevatten silibinine, inzetbaar bij vergiftigingen door giftige paddenstoelen zoals de knolamaniet.

Bax schetst een bredere realiteit: de voortdurende “wapenwedloop” tussen medicijnen en micro‑organismen, mede aangewakkerd door overmatig antibioticagebruik. Hij sluit met de gedachte dat nieuwe medische doorbraken mogelijk zelfs uit botanische collecties zoals de Leidse Hortus kunnen komen en nodigt bezoekers uit de Plantzoeker te raadplegen om te ontdekken welke ziekten vroeger met welke planten werden behandeld.