De gezagscrisis van de mainstream media: vloek of zegen?
In dit artikel:
Malcolm Gladwell, gerenommeerd Canadees columnist en voormalig The New Yorker-redacteur, gaf onlangs in een podcast toe dat hij in 2022 tijdens een panel uit angst een pro-transstandpunt verdedigde over deelname van transmannen aan vrouwensport: “I was cowed”, zei hij later. Hij voegde eraan toe dat hij “objectief was op een oneerlijke manier”, een bekentenis die in de auteur volgens de schrijver zowel eerlijkheid als ontwijking verraadt: enerzijds het toegeven van druk, anderzijds het handhaven van de inhoudelijke positie. Daarmee fungeert Gladwell volgens de auteur als symbool voor wat hij een bredere gezags- en geloofwaardigheidscrisis bij de mainstream media noemt.
De kern van het betoog is dat media-instellingen en invloedrijke journalisten door opportunisme, groepsdruk en ideologische reflexen hun onafhankelijke toetsende rol zijn gaan verwaarlozen. De auteur illustreert dit met meerdere casussen:
- Transdebat: Gladwells eigen verleden (een artikel uit 2016 waarin hij aangaf bereid te zijn een biologische man als vrouw te beschouwen) maakt onduidelijk of zijn recente bekentenis een principiële correctie of vooral een verhaal over persoonlijke schaamte is.
- Covid-19: Media volgden in meerderheid sterk richtinggevende overheidsadviezen en marginaliseerden afwijkende stemmen, een dynamiek versterkt door publieke figuren die eendracht en vertrouwen in officiële instanties preekten.
- Black Lives Matter en anti-Zwarte Piet: Na George Floyd werden kritische stemmen over bepaalde claims en het motief van daders snel monddood gemaakt; sommige activistische leiders kregen relatief mild journalistiek toezicht.
- Israël–Palestina: Direct na 7 oktober 2023 zagen we snelle verspreiding van onjuiste en eenzijdige berichtgeving (zoals misvattingen over ziekenhuisbombardementen) en het klakkeloos overnemen van rapporten en narratieven van ngo’s. Voorbeelden zijn het IAGS-rapport dat Israël van genocide beschuldigt en kritische vragen daarover die door de media werden weggezet.
- Institutionele onkritische houding: Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Klok wordt aangehaald als voorbeeld van een leider die zich publiekelijk tegen nuance keert (“we moeten met één mond spreken”), en de NOS wordt bekritiseerd voor een summiere, defensieve reactie op rapporten die structurele fouten in hun jeugd- en schooltv-verslaggeving over Gaza aantonen.
De auteur benadrukt dat de mainstream media zich vaak onwillig tonen tot zelfkritiek en herstel: correcties zijn moeilijk vindbaar, summier en schijnbaar met tegenzin geplaatst. Deze houding voedt wantrouwen en polarisatie: publiek dat zich niet serieus genomen voelt zoekt alternatieve platforms (Ongehoord Nederland!, Café Weltschmerz, Blckbx), die op hun beurt niet altijd zorgvuldiger zijn maar wél gehoor bieden aan hun achterban.
Een sprekend moment dat volgens de auteur de gezagscrisis zichtbaar maakte, is het Munk Debate in Toronto (30 november 2022). Daar trad Gladwell aan tegen Douglas Murray en Matt Taibbi; zijn retoriek, stellen de tegenstanders, bestond uit het verdraaien van tegenargumenten en het ridiculiseren van opponenten. Na het debat steeg het publieksondersteuningspercentage voor de stelling “vertrouw mainstream media niet” van 48% naar 67% — een resultaat dat deels aan Gladwells optreden wordt toegeschreven.
Tegelijkertijd wijst de auteur op de paradox: de ontmaskering van media-autoriteit heeft positieve kanten. Het internet en nieuwe media maken ruimte voor tegengeluiden, kritische denkers en serieuze onafhankelijke journalisten die zonder poortwachters publiek kunnen bereiken. Podcasts en lange-formaatgesprekken (zoals Joe Rogan en figuren als Jordan Peterson) tonen dat alternatieve formats een behoefte bedienen die de traditionele pers vaak laat liggen.
De conclusie van het stuk is normatief: de gezagscrisis is primair de schuld van professionele media die zich presenteerden als neutrale poortwachters maar vaak selectief of ideologisch berichtten. Oplossingselementen zijn volgens de schrijver helder: eerlijkheid, openheid voor zelfkritiek en foutencorrectie, deskundigheid en burgerlijk moed tonen binnen redacties. Alleen door institutionele hervorming, transparantie in bronnen en bereidheid tot herstel kunnen mainstream media hun legitimiteit terugwinnen en het publieke vertrouwen herstellen; anders blijft polarisatie en vertrek naar alternatieve (niet altijd betrouwbaardere) bronnen doorgaan.
Het stuk eindigt als position paper voor een herfstschool van de Stichting Christelijke Sociaaldemocratie, en dient als leidraad voor een debat over het falen en de noodzakelijke hervormingen van journalistiek in het digitale tijdperk.