De Fictieve Aanpak Stikstof (FAS)

In dit artikel:

Demissionair kabinet‑Schoof heeft in augustus 2025 een spoedwet ter inzage gelegd die voorstelt de omgevingswaarden voor stikstofdepositie — de zogenoemde kritische depositiewaarde (KDW) — uit de wet te schrappen. De maatregel, een verkiezingsbelofte van de BBB die ook in het regeerakkoord staat, moet vergunningverlening vergemakkelijken, maar leidt volgens deskundigen tot meer onzekerheid voor ondernemers (boeren, bouwers, projectontwikkelaars) en biedt geen oplossing voor de achteruitgang van natuurkwaliteit in Nederland.

Wat staat er op het spel
- KDW verwijst naar drempelwaarden voor stikstofdepositie waaronder kwetsbare Natura‑2000‑gebieden niet verder verslechteren. Het schrappen daarvan verandert niets aan de internationale verplichtingen (Habitatrichtlijn) maar haalt wel een belangrijk meet- en toetsinstrument uit de nationale wet- en regelgeving.
- Deskundigen van PBL, Deltares, RIVM en WUR concluderen dat het pakket maatregelen dat het kabinet voorstelt, zelfs met de gereserveerde €21 miljard, onvoldoende is: beperkte reductie van depositie, geen herstel van natuur en geen houdbare visie op landbouwtransitie.
- Juridisch is het voorstel problematisch: eerdere pogingen om verplichtingen te omzeilen (PAS) zijn door de rechter teruggefloten en de Staat verloor recent rechtszaken van milieuorganisaties. De rechter in Den Haag beval dat nationaal beleid rekening moet houden met omgevingswaarden en prioriteit moet geven aan de meest aangetaste gebieden; bestuurlijke nalatigheid leidde zelfs tot een dwangsom.

Historische context en patroon
Het probleem van overmatige mest en stikstofdepositie speelt al decennialang. Interne overheidsdocumenten uit 1972 tonen aan dat het ministerie van Landbouw destijds al op de hoogte was van de mestoverschotten en de gevolgen voor milieu en gezondheid. Sinds de jaren tachtig verschuift natuurbeleid naar het ministerie van Landbouw en is, volgens de analyse in het artikel, bescherming stapsgewijs uitgehold. In de praktijk ontstond een patroon waarin beleidsinstrumenten soms eerder verslechtering faciliteerden dan herstel.

Belangrijke beleidsstappen die misliepen
- PAS (Programma Aanpak Stikstof): creëerde fictieve ‘ruimte’ door toekomstig natuurherstel vooruit te schuiven, waardoor tienduizenden projecten werden vergund zonder dat ecologische ruimte bestond. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State legde een streep door PAS.
- SAS (Structurele Aanpak Stikstof): volgde als opvolger maar bleef in veel opzichten steken in vaagheden en beloften over toekomstige effecten. De SAS formuleerde reductiedoelen (bijv. 40% gebied onder KDW eind jaar, oplopend naar 74% in 2035) maar ontbrak het aan concrete, afrekenbare maatregelen om die doelen te halen.
- FAS (Fictieve Aanpak Stikstof): recentere koerswijzigingen onder kabinet‑Schoof — waaronder het schrappen van het Nationaal Programma Landelijk Gebied en transitiefondsen — worden door critici bestempeld als het vervangen van concrete instrumenten door vaag beleid en beeldvorming.

Gevolgen voor maatschappij en economie
De maatschappelijke en financiële schade is groot en breed erkend: directe waarderingen lopen uiteen (in het artikel worden cijfers genoemd zoals €9 miljard aan directe schade, provinciale schattingen van €56 miljard voor herstel en een claim van Bouwend Nederland van €100 miljard aan gederfde inkomsten). Bovendien heeft de slechte staat van veel natuurgebieden consequenties voor vergunningverlening; activiteiten die extra deposition veroorzaken kunnen juridisch worden geblokkeerd zolang natuurwaarden niet veiliggesteld zijn.

Rol van lobby en politiek
De LTO en andere belangenorganisaties speelden een centrale rol in voorstellen die, volgens de analyse, vaak neerkwamen op het naar beneden bijstellen van ambities en het uitruilen van publieke middelen voor de sector zonder gegarandeerde maatschappelijke tegenprestaties. De spoedwet van minister Wiersma (BBB) wordt gezien als symboolpolitiek die de indruk wekt problemen aan te pakken, terwijl feitelijke instrumenten en wetenschappelijke toetsing worden uitgehold. Critici spreken van een patroon waarin wettelijke en wetenschappelijke kaders worden uitgehold ten gunste van korte termijn belangen van de veehouderijlobby.

Waarom deze wet problematisch is
- Het schrappen van KDW laat de achterliggende verplichtingen niet verdwijnen; het maakt alleen toetsing en toezicht lastiger en vergroot juridische onzekerheid.
- Er zijn volgens experts wel degelijk technisch mogelijk maatregelen om depositie te verminderen, maar die vragen politieke keuzes (bijvoorbeeld over veestapel, stallen, mestbeleid) die niet worden genomen.
- Het voorstel vergroot de kans op nieuwe juridische procedures en draagt niet bij aan daadwerkelijk natuurherstel of langetermijnzekerheid voor ondernemers.

Kader voor de lezer
De Nederlandse stikstofdiscussie draait niet alleen om boerenbelangen, maar om de naleving van Europese natuurbeschermingsregels, de gezondheid van ecosystemen, en om coherente beleidsinstrumenten die zowel ecologische als economische perspectieven in evenwicht brengen. Het spoedwetinitiatief moet worden gezien tegen de achtergrond van decennia van beleidskeuzes, rechterlijke uitspraken en stevige maatschappelijke kosten van achteruitgang van natuur. Zonder concrete, afrekenbare maatregelen en juridische borging resteert vooral onzekerheid en het risico dat natuurwaarden verder verslechteren.