De broeikas | Wat er níet in de verkiezingsprogramma's staat over het klimaat
In dit artikel:
Klimaat blijft opvallend afwezig in de Nederlandse verkiezingscampagne, terwijl de opwarming onverminderd doorgaat. Dat constateert klimaatverslaggever Jeroen Kraan in zijn wekelijkse rubriek De broeikas. Hij waarschuwt dat het debat veel grote, praktische keuzes rondom energie en klimaat laat liggen — keuzes die straks bij de formatie op tafel komen.
Een van de grootste onbesproken thema’s is de financiering van het elektriciteitsnet. Netbeheerders investeren naar verwachting jaarlijks 10–15 miljard euro tot 2040 in kabels en stations om de energietransitie mogelijk te maken. Op dit moment worden die kosten afgewenteld op consumenten en bedrijven, wat huishoudenrekeningen jaarlijks met tientallen euro’s zal verhogen. Kabinetsadviseurs noemden dit eerder een “ongemakkelijke waarheid” en legden meerdere opties voor om de lasten anders te verdelen: gericht compenseren voor de armsten, steun voor bedrijven, of algemene maatregelen.
De meeste verkiezingsprogramma’s bieden echter slechts beperkte wijzigingen. CPB/PBL-doorrekeningen laten zien dat partijen vooral wat schuiven met energiebelasting — meestal kleine bedragen die huishoudens nauwelijks verlichting geven tegenover de stijgende netkosten. D66 stelde aanvankelijk een vlaktaks op gas en elektriciteit voor (lager voor huishoudens, hoger voor bedrijven), maar die ingreep blijkt in de doorrekening grotendeels verdwenen; alleen een kleine belastingverlaging blijft over. D66 is wel de enige partij met een berekende grootschalige ingreep: een staatslening van 45 miljard euro aan netbeheerder TenneT tot 2040 om nettarieven te drukken — al moeten die middelen natuurlijk ergens anders op de begroting worden gevonden.
Radicalere plannen blijven ondoorzichtig: SP en Partij voor de Dieren pleiten voor hernationalisatie van de energievoorziening en beloven lagere tarieven, maar hebben de kosten van uitkoop en uitvoering niet laten doorrekenen. Aan de andere kant staat veel steun voor nieuwe kerncentrales: meerdere partijen willen minstens twee nieuwe centrales, maar de beschikbare pot van 14 miljard lijkt onvoldoende; reële kosten worden in de orde van tientallen miljarden geschat. JA21 praat over meer dan tien reactors zonder extra financiering of locatieplanning te noemen.
Partijen als PVV willen klimaatbeleid grotendeels afbouwen, wat op korte termijn investeringen in het net beperkt, maar afhankelijkheid van geïmporteerde fossiele brandstoffen en hogere energieprijzen vergroot. Ook zou zo’n koers de CO2-uitstoot stijgen en de rekening doorschuiven naar toekomstige generaties — daarom pleiten zelfs sommige rechtse partijen impliciet voor klimaatadaptatie (hogere dijken, bredere rivieren).
Kraan benadrukt dat het structureel goedkoper is schade te voorkomen dan later te herstellen, en dat die politieke afwegingen tijdens de campagne veel te weinig aandacht krijgen.