De broeikas | Het stroomnet knelt, maar gaan we daar ook nog wat aan doen?
In dit artikel:
Nederland loopt voorop — maar niet op een manier om trots op te zijn: door groeiende overbelasting van het elektriciteitsnet. Klimaatverslaggever Jeroen Kraan wijst erop dat Nederland een relatief dun netwerk heeft terwijl de energietransitie snel doorgaat, waardoor netbeheerders signaleren dat congestie en zelfs lokale stroomuitval reële risico’s zijn. Enexis waarschuwde recent expliciet voor de ernst van de situatie; eerder dit jaar gaven netbeheerders rond Utrecht al soortgelijke zorgen te kennen.
De hoofdoorzaak is bekend: een snel stijgend aantal warmtepompen en laadpunten voor elektrische auto’s levert sterke extra piekvraag op, terwijl tegelijk veel bedrijven op aansluitingen wachten. Hoewel er miljarden worden vrijgemaakt om het net uit te breiden, duurt het jaren voordat die investeringen effect hebben. Tot die tijd blijven kansen om de piekdruk te beperken onbenut — en daar liggen juist consumenten en hun gedrag voor een groot deel in de oplossing. Nachtladen van auto’s en het tijdelijk terugschakelen van warmtepompen kunnen pieken flink verminderen, maar in Nederland gebeurt dat nog vooral op vrijwillige basis via voorlichtingscampagnes.
In veel andere landen is men verder met het sturen van verbruik via financiële prikkels en technologie. Spanje voerde al in 2021 tijdsafhankelijke tarieven in; ook Denemarken, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk werken met piek- en daltariefconstructies. Nederland blijft voorlopig buiten die aanpak en verwacht pas rond 2028 echte invoering. In het VK zijn sinds juli 2022 alle laadpalen verplicht ‘slim’, zodat auto’s automatisch kunnen laden op goedkopere tijden en netbeheerders bij pieken kunnen ingrijpen. Duitsland biedt consumenten kortingen als netbeheerders op piekmomenten tijdelijk elektrisch verbruik kunnen terugschakelen. In Nederland stuit vergelijkbare regelgeving vaak op weerstand met signalen dat de overheid te ver in huishoudens wil binnendringen.
De huidige praktijk: ongeveer vier op de tien Nederlanders die thuis laden, gebruiken een dynamisch energiecontract om van lagere nachtprijzen te profiteren, maar veelal gebeurt dat nog handmatig; zes op de tien doen niet mee. Netbeheerders en een Brusselse denktank (RAP) vinden dat er veel meer gedaan kan worden en moet worden — niet alleen praten, maar concrete maatregelen en financiële voordelen voor consumenten introduceren.
Kort slot: Kraan benadrukt dat slimmer gebruik van het bestaande netwerk snel veel kan opleveren, mits beleid en prikkels erop worden aangepast. Tot slot wijst hij op een losstaand, maar waarschuwend bericht van Bloomberg over mogelijke rol van cloud seeding bij de dodelijke overstromingen in Dubai (2024) en noemt de documentaire How to Kill a Cloud, die vraagt naar de ethiek van wetenschappelijk meewerken aan zulke ingrepen in het weer.