Dader op bekende foto massa-executie Holocaust met behulp van AI achterhaald: Jakobus Onnen uit Weener
In dit artikel:
Zestig jaar nadat de foto die bekendstaat als “De laatste Jood van Vinnytsja” wereldberoemd werd, heeft de Duitse historicus Jürgen Matthäus de vermoedelijke schutter geïdentificeerd als de 33‑jarige SS’er Jakobus Onnen. Matthäus publiceerde zijn bevindingen in september in het Zeitschrift für Geschichtswissenschaft en baseerde zich op archiefonderzoek, een dagboekaantekening, familiemateriaal en een gezichtsvergelijking met AI die een match van 99 procent opleverde.
De iconische afbeelding toont een geknielde man voor een massagraf met een gewapende SS‑soldaat achter hem; de foto kreeg in 1961 aandacht tijdens het Eichmann‑proces en werd lange tijd in verband gebracht met Vinnytsja (zuidwestelijk van Kyiv). Matthäus toonde eerder al in 2013 aan dat datum en locatie van de executie konden worden vastgesteld. Een cruciale vondst was nu een dagboek van de Oostenrijkse soldaat Walter Materna: daarin lag een afdruk van de foto met daarop aantekeningen die wijzen op een executie eind juli 1941 in de citadel van Berdytsjiv, een plaats tussen Kyiv en Vinnytsja.
Na publiciteit in Duitsland meldde een gepensioneerde leraar zich met de suggestie dat de schutter leek op een oom van zijn vrouw. Biografische details die hij doorgaf — onder meer geboortejaar, toetreding tot de SS en sterfjaar 1943 — leidden Matthäus in de archieven naar Jakobus Onnen. Onnen diende bij Einsatzgruppe C, de mobiele moordcommando’s die in Oekraïne verantwoordelijk waren voor massa‑executies van Joden — onderdeel van wat wel de ‘Holocaust met kogels’ wordt genoemd. Voor zijn SS‑tijd werkte Onnen als leraar; in 1941 ging hij naar het Oostfront en hij overleed in 1943 bij gevechten met partizanen.
De familie van Onnen leverde foto’s aan; een door onderzoekscollectief Bellingcat gebruikt AI‑programma vergeleek die met Materna’s scherpere afdruk en gaf 99 procent zekerheid voor de identificatie. Lokale instanties in Weener, waar Onnen op een gedenkplaat staat vermeld, overwegen nu zijn naam te verwijderen of van nadere uitleg te voorzien.
De identiteit van het vermoorde slachtoffer op de foto is nog altijd onbekend. De nieuwe toewijzing corrigeert daarmee de lange misvatting over plaats en contextualiseert de rol van individuele daders binnen de massamoord in bezet Oost‑Europa.