D66 en VVD met koppen tegen elkaar: 'Offer brengen voor het Torentje'

In dit artikel:

De voorkeuren voor een nieuwe coalitie zijn helder op papier gelegd, maar dat vergroot juist de impasse: D66 en VVD staan nu al op vaste, tegengestelde posities terwijl de verkenningsfase nog loopt. Woensdag voerden de zeven grootste partijleiders elk een gesprek met verkenner Wouter Koolmees en stuurden ze een brief met hun voorkeuren en prioriteiten.

D66 wil bespreken met VVD, CDA en de nieuwe linkse fusiepartij GroenLinks-PvdA (samen 86 zetels). De VVD schuift GroenLinks-PvdA weg en ziet liever JA21 erbij (75 zetels). De oorzaak van het vroegtijdige conflict ligt in wezenlijke beleidsverschillen: de VVD wil strengere nationale asielmaatregelen, lagere lasten voor bedrijven en forse extra defensie-uitgaven om aan de NAVO-norm te voldoen; op defensiegebied heeft GroenLinks-PvdA alleen extra middelen tot 2030 opgenomen, waardoor de norm niet gehaald wordt. Bovendien ziet de VVD miljardenbezuinigingen in de zorg als noodzakelijk, iets waar de linkse partij onvermurwbaar tegen is.

Achter de schermen tonen partijen weinig bereidheid tot concessies; beide kampen leggen hun grenzen duidelijk neer. Voor D66 hangt een dilemma samen met de zogeheten ‘premierbonus’: de grootste partij mag doorgaans de premier leveren, wat VVD-invloed vergroot. Daardoor zal van D66 gevraagd kunnen worden afstand te doen van haar voorkeurscoalitie als zij in het Torentje wil meeregeren. D66 wijst erop dat in eerdere formaties (2017 en 2021) de VVD telkens haar zin wist door te zetten, wat de partij scherp maakt voor herhaling.

Koolmees moet zijn verslag volgende week dinsdag inleveren; twee dagen later debatteert de Kamer erover. Pas daarna wordt normaal gesproken een informateur benoemd om mogelijke coalities te verkennen — een stap die nu nog ver weg lijkt door de vastgeroeste posities.