Criminoloog Wouter Buikhuisen betaalde een hoge prijs voor vernieuwende wetenschap

In dit artikel:

Hoogleraar Wouter Buikhuisen, die dinsdag op 91-jarige leeftijd overleed, werd in de jaren zeventig van de Universiteit Leiden weggepest vanwege zijn controversiële onderzoek naar biologische oorzaken van crimineel gedrag. In 1978, rond zijn oratie, veroorzaakte een groep gemaskerde demonstranten onrust, waarbij zelfs een rookbom werd gegooid. Buikhuisen, getekend door zijn ervaringen in een jappenkamp, reageerde kalm en weigerde te zwichten voor de druk.

Buikhuisens voorstel om crimineel gedrag ook vanuit genetische en neurologische invalshoeken te bestuderen, botste destijds op hevige weerstand. De Tweede Wereldoorlog lag nog vers in het geheugen en biologisch determinisme werd geassocieerd met racistische en misdadige denkbeelden. Daarnaast was de maatschappelijke consensus dat omgeving en opvoeding de hoofdrol speelden in crimineel gedrag. Deze opvatting leidde tot wat bekend werd als de ‘affaire-Buikhuisen’, waarbij hij publiekelijk werd aangevallen door prominente intellectuelen als Hugo Brandt Corstius. Buikhuisen werd vernederd, bedreigd, kreeg dreigtelefoontjes en zelfs poep door de brievenbus, wat zijn academische carrière effectief sabotageerde.

Naarmate de tijd vorderde, kreeg het vakgebied rond biologische factoren bij criminaliteit steeds meer erkenning, mede door toegenomen hersenonderzoek. Dit maakte dat Buikhuisens ideeën postuum echter bevestigd werden: tegenwoordig onderzoekt de wetenschap uitgebreid genetische en neurologische invloeden op crimineel gedrag, zonder deze als enige verklaring te zien. In 2009 leidde een ontmoeting met de toenmalige decaan van de rechtenfaculteit tot eerherstel en een congres ter verzoening. Buikhuisen kon daarmee uiteindelijk rust vinden na decennia van strijd en uitsluiting.

Zijn verhaal illustreert hoe wetenschappelijke vernieuwing soms botst op gevoeligheden en historische contexten, maar ook hoe erkenning en gerechtigheid later kunnen terugkeren. Buikhuisens nalatenschap draagt bij aan een breder begrip van de complexe oorzaken van crimineel gedrag, waarbij zowel biologische als omgevingsfactoren een rol spelen.