Brian Eno (77) over kunst, wat dat doet en waarom dat moet. 'Kinderen leren door spel, volwassenen spelen door kunst'
In dit artikel:
Brian Eno — de 77‑jarige muzikant, producer (onder anderen U2, Coldplay, Talking Heads, David Bowie), ambientpionier en beeldend kunstenaar — hield tijdens festival Crossing Border een gevoelig betoog over waarom kunst noodzakelijk is. In juni bracht hij samen met de jongere kunstenaar Beatie Wolfe twee albums uit (Luminal en Lateral), later gevolgd door een derde (Liminal). Met de Nederlandse Bette Adriaanse maakte hij het korte, geïllustreerde boekje What Art Does: An Unfinished Theory, waarin ze proberen zicht te krijgen op wat kunst doet en waarom die rol politiek en maatschappelijk van belang is.
Eno en Adriaanse hanteren een zeer breed begrip van kunst: alles wat meer is dan puur functioneel gedrag — van kapsels en parfum tot paaldansen en dagdromen — kan kunst zijn. Daarmee willen ze laten zien dat kunst voortdurend placeert waar gevoelens worden gevormd en gedeeld, ook buiten de traditionele instellingen. Dat idee is scherp gesteld tegen een politiek-economische achtergrond: als samenlevingen niet goed kunnen uitleggen wat kunst doet, riskeren cultuurvakken en kunstinstellingen marginalisering en bezuinigingen.
Centrale stelling van Eno is dat kunst primair een ‘gevoelenvijver’ is. Kunst helpt mensen ontdekken wat ze voelen, waarom ze zich zo voelen en hoe dat gevoel kan leiden tot handelen. Gevoelens, betoogt hij, zijn moeilijk te meten en derhalve door de technische en meetgerichte instituties van de moderne cultuur vaak miskend — juist daarom is kunst onmisbaar: het voedt de emotionele bodem waarop verandering kan groeien. Kunst is geen louter informatiekanaal of propaganda, maar een veilige ruimte om betrokkenheid en verbeeldingskracht te cultiveren. Eno vergelijkt die werking met het irrigeren van grond: langzaam, subtiel en voedend.
Die overtuiging vertaalt zich ook in Eno’s opvatting over activisme. Hij en Wolfe zetten zich in voor milieu en mensenrechten; Eno sprak zich vorig jaar fel uit over het geweld in Gaza, maar kiest niet snel voor expliciete protestliederen. In plaats daarvan gelooft hij in de kracht van ambient en andere kunstvormen om gemoedstoestanden te veranderen — niet via directe argumenten, maar via het langer durende werk van gevoelsvorming. Wolfe voegt daaraan toe dat muziek unieke effecten op het brein heeft, iets wat wetenschap en kunst nog moeten ontrafelen.
Praktisch: de samenwerking met Wolfe en het boek met Adriaanse laten zien hoe Eno kunst als zowel denkmodel als productiepraktijk inzet. Het boekje, rijk aan speelse illustraties, is bewust klein maar ook in gelimiteerde luxe‑edities beschikbaar. Eno en Adriaanse benadrukken dat het vermogen van kunst om werelden op te bouwen en mensen met onzekerheid om te laten gaan maatschappelijk van grote waarde is — onderwijs en beleid zouden dat moeten erkennen.
Brian Eno en Beatie Wolfe: Luminal, Lateral en Liminal (Universe). Brian Eno en Bette A.: What Art Does, An Unfinished Theory (Faber & Faber). Eno en Adriaanse spreken op 8 november tijdens Crossing Border in Den Haag.