Biograaf van de recalcitrante schrijver Heere Heeresma: 'Ik had soms tranen in m'n ogen van het lachen'
In dit artikel:
Anton de Goede (69), presentator en programmamaker, publiceert na drie jaar speurwerk Een gat in het hoofd, een 560 pagina’s tellende biografie van de eigenzinnige schrijver Heere Heeresma (1932–2011). De Goede werkte zich door 33 verhuisdozen uit Heeresma’s nalatenschap en schreef het boek in een kamertje van de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA).
Heeresma komt naar voren als een complexe, vaak tegen de stroom in zwemmende figuur: populair bij het lezerspubliek van de jaren zeventig, maar persoonlijk recalcitrant en confronterend. Zijn vroege werk — door De Goede genoemd als bepalend voor zijn eigen begrip van ironie — gaf jonge lezers een manier om treurige realiteit met spot te bekijken. Tegelijk was Heeresma een provocateur: tegen autoriteit, tegen kerkelijke ernst, niet zelden moeilijk in relaties en principieel in gedrag (hij betaalde bijvoorbeeld geen belasting).
De biografie probeert het raadsel achter Heeresma’s imago te ontsluiten. De Goede reconstrueerde feiten en controleerde veel van wat Heeresma zelf opschreef, omdat de schrijver de neiging had te fantaseren of te verdraaien. Centraal staat de invloed van de Tweede Wereldoorlog: het plotselinge overlijden van zijn vader in 1943, het onderdak bieden aan twee Joodse onderduikers waarvan een werd opgepakt en naar Sobibor vermoord, en het traumatische verlies van een Joods vriendje. Volgens De Goede heeft die oorlogservaring een levenslang stempel op Heeresma gedrukt en verklaart ze deels zijn verzet tegen de wereld.
De biografie toont ook de donkere kanten van Heeresma’s privéleven. De omgang met zijn eerste vrouw tijdens zijn drinkperiode inspireerde literair het beroemde Een dagje naar het strand, maar in de archieven vond De Goede ook een aangrijpende brief van die vrouw aan Heeresma’s moeder die signalen bevatte die een familierechtadvocaat zelfs als ‘rode vlaggen’ zou bestempelen. Heeresma stierf arm en geïsoleerd in een verpleeghuis, vervreemd van vrouw, zoon en kleinzoon.
De Goede zegt geen witwaswerk te hebben geleverd: het boek portretteert zowel het uitzonderlijke vertelvermogen en de humor van Heeresma als zijn beschadigdheid en relationele falen. Een gat in het hoofd verschijnt bij De Arbeiderspers (€34,99). Donderdag vertelt De Goede erover in Huis De Pinto.