Bezorgde lezers tijdens de Lezersmars: 'Met censuur houd je kinderen dom'
In dit artikel:
Honderden mensen trokken zaterdagmiddag door de binnenstad van Utrecht in een zogenoemde Lezersmars, waarbij ze geen spandoeken maar boeken omhooghielden. De tocht, georganiseerd door PEN Nederland en het Utrechtse literatuurfestival ILFU, opende het festivalweekend en luidde tegelijk de Week van het Verboden Boek in, een initiatief van bibliotheken tegen censuur. Volgens de organisatoren namen meer dan duizend „bezorgde lezers” deel.
De meegedragen titels varieerden van dystopieën (zoals The Handmaid’s Tale) en waarschuwingstekenende non-fictie (Timothy Snyder) tot kinderboeken (bijvoorbeeld Pim Lammers) — deelnemers werd gevraagd een boek mee te nemen dat hoop, vrijheid en saamhorigheid symboliseert. De keuze weerspiegelde bezorgdheid over een groeiende aanval op vrije meningsuiting en het recht om te lezen.
Veel sprekers en deelnemers benadrukten dat het probleem niet alleen buitenlands is. Bibliotheekmedewerkers en docenten signaleren een terughoudender klimaat rond onderwerpen als seksualiteit en LHBTQ+-representatie. Een lerares wees op terugkerende acties tegen seksuele voorlichting op scholen en het weren van relevante boeken; een bibliotheekmedewerkster noemde hoe collega’s steeds vaker twijfelen over wat „kan”. Onderzoek van Ipsos laat zien dat twee op de tien schrijvers het afgelopen jaar te maken hebben gehad met agressie of intimidatie — illustratief is de stevige bedreiging die kinderboekenschrijver Pim Lammers in 2023 ontving.
Organisatoren en culturele professionals waarschuwen voor de gevolgen: het schrappen van boeken door scholen of gemeenten, druk op bibliotheken die soms ook door financiering kwetsbaar zijn, en zelfcensuur bij schrijvers die hun eigen veiligheid afwegen tegen wat ze willen publiceren. Voorbeelden kwamen uit binnen- en buitenland, waaronder een burgemeester in Venetië die een kinderboek wilde verwijderen en scholen in de biblebelt die controversiële titels weigeren.
Ook internationale ontwikkelingen spelen een rol: na de Russische inval in Oekraïne bleek culturele censuur één van de eerste stappen van bezetters te zijn — lokale boeken werden verzameld en verbrand, en vervangen door Russische lectuur. Tegelijk steeg de omzet van Oekraïense boeken met 37 procent, een teken dat literatuur in tijden van bedreiging juist extra betekenis krijgt. De mars wilde met eenvoud en boeken laten zien dat culturele vrijheid en toegang tot verhalen geen vanzelfsprekendheid zijn.