Bevingsbestendige muziek: zo redt Groningen zijn historische kerkorgels. 'Wat is dit mooi'
In dit artikel:
Groningen telt een uitzonderlijke concentratie historische kerkorgels, maar seismische trillingen en het vrijkomende stof vormen een groeiende bedreiging voor deze delicate instrumenten. Orgelrestaurateurs uit Ten Post — Mense Ruiter en Van Rossum Orgelmakers — ontwikkelden daarom een speciale ventilatorkist die inmiddels veel wordt toegepast bij restauraties in de provincie. De kist is in Nederland nog zeldzaam en bedoeld voor gebruik in aardbevingsgevoelige gebieden.
Restaurateur Jehudi Esenkbrink licht toe dat de kist mobiel en efficiënt is: het orgel wordt luchtdicht verpakt met plastic en zeil, waarna gefilterde lucht via een slang in de verpakking wordt geblazen zodat een lichte overdruk ontstaat. Hierdoor kan stof en puin niet binnendringen, en hoeft het instrument niet te worden gedemonteerd — een ingreep die vanwege de duizenden onderdelen vaak complex en kostbaar is. Minstens vijf van deze ventilatorkisten zijn continu in gebruik; volgens Esenkbrink zijn in de afgelopen jaren meer dan honderd orgels op deze manier veiliggesteld, sommige meerdere keren. Recent werk betrof het orgel van de Johanneskerk in Losdorp, dat is ingepakt tijdens een renovatieproject gericht op aardbevingsschade.
Orgelbouwster Ingrid Noack‑Kirschner (nu onderdeel van Orgelbauwerkstatt Kirschner) merkt op dat orgels vaak veerkrachtiger zijn voor trillingen dan verwacht: het hout en de losse pijpen kunnen meebewegen. De grotere risico’s komen echter van stof, temperatuurschommelingen en vocht. Restaurateurs benutten verpakkingsmomenten soms meteen om onderhoud of restauratie uit te voeren; een voorbeeld is de restauratie van het eeuwenoude Freytag‑orgel in Oostwold.
Stichting Groningen Orgelstad benadrukt de culturele waarde van deze ‘verborgen parels’. De regio bezit honderden historische orgels — mede bewaard gebleven doordat kerkraden lang zuinig waren met vervanging — en telt werken van grote namen als Hinsz, Freytag, Van Oeckelen en Schnitger. In de Mariakerk van Krewerd staat mogelijk het oudste nog bespeelbare orgel van de provincie (16e eeuw), bijgenaamd vanwege zijn heldere klank.
De stichting zet zich in om het imago van het orgel als stoffig cliché te doorbreken met concerten, concoursen, educatie en cross‑overprojecten. Zo organiseert Groningen van 16 tot en met 19 oktober het tweejaarlijkse Schnitgerfestival met concerten en activiteiten, en is er het educatieve programma Kleintje Schnitger waarmee dove en slechthorende kinderen de trillingen van orgelmuziek kunnen ervaren. Organist Eeuwe Zijlstra illustreert de veelzijdigheid van het instrument door programma’s te combineren van Bach tot Queen.
Innovaties zoals de ventilatorkist maken het mogelijk historisch orgelerfgoed tegen moderne bedreigingen te beschermen en tegelijk hoorbaar en toegankelijk te houden. Wie zelf wil ontdekken welke orgels er te zien en te horen zijn, kan terecht op groningenorgelland.nl.