Beroepsstreber in een porseleinen wereld

In dit artikel:

In Leiden, Würzburg en Nagasaki dragen musea de naam van Franz von Siebold, de negentiende-eeuwse arts, natuuronderzoeker en kunstverzamelaar die een sleutelrol speelde in de kennisuitwisseling tussen Japan en Europa. In Annejet van der Zijls De zwevende wereld wordt Siebold ontnuchterend neergezet: niet alleen als briljante kennisverzamelaar, maar vooral als een charmante en egocentrische persoonlijkheid met een meerduidige nalatenschap.

Siebold arriveerde in 1823 namens de VOC op het kleine kunstmatige eilandje Deshima bij Nagasaki, de enige plek waar westerlingen toen rechtstreeks contact met Japan hadden. Vanuit die beperkte toegang bouwde hij een indrukwekkende kennis- en objectencollectie op van Japanse flora, fauna en cultuur, leverde belangrijke wetenschappelijke publicaties en legde contacten die later van grote waarde waren voor de westerse wetenschap. Tegelijk veroorzaakten zijn persoonlijke betrekkingen en handelspraktijken – waaronder de beruchte beschuldigingen van smokkelen en zijn daaropvolgende verwijdering uit Japan – controverse die zijn reputatie vertroebelt.

Van der Zijl zoomt in op die dubbelzinnigheid: Siebold als bruggenbouwer tussen twee werelden, maar ook als gedreven individu wiens ambitie en gedrag vragen oproepen over motieven en morele grenzen. Daardoor blijft zijn erfenis ambivalent: vereerd in door hem geïnspireerde musea en wetenschappelijke werken, maar kritisch heroverwogen in recente biografische literatuur. Deze herlezing plaatst Siebold niet louter als held van de wetenschappen, maar als een complex mens wiens handelen zowel ontdekkingen mogelijk maakte als conflicten bracht.