Belastingdienst neemt bezwaar niet altijd serieus en drijft mensen naar de rechter
In dit artikel:
De Inspectie belastingen, toeslagen en douane stelt in het deze week gepubliceerde rapport "Rechtsbescherming in het geding" dat de Belastingdienst bij bezwaar- en rechtsprocedures regelmatig tekortschiet in de naleving van het recht op rechtsbescherming. Aanleiding voor het onderzoek was een RTL Nieuws-ontdekking uit 2023 dat de dienst niet altijd volledige dossiers aan de rechter verstrekte, terwijl artikel 8:42 Awb dat verplicht stelt. Zonder volledige stukken kunnen burgers zich juridisch niet goed verdedigen.
De Inspectie onderzocht vijf recente, complexe dossiers en trof in vier gevallen zorgwekkende praktijken aan. Medewerkers van de Belastingdienst zouden zelf selecteren welke stukken naar de rechter gaan, deels uit bezorgdheid de rechtbank te "overspoelen", en tonen weerstand wanneer belanghebbenden om concrete documenten vragen. Daarnaast blijkt onkunde: sommige ambtenaren menen ten onrechte dat alleen stukken tot en met de beslissing of de uitspraak op bezwaar relevant zijn, en vinden het compleet aanleveren bij complexe zaken ondoenlijk.
Ook in de bezwaarfase ziet de Inspectie structurele problemen. Belanghebbenden en gemachtigden ervaren dat de dienst toesnijdt op een vooraf bepaald oordeel en dat feitenselectie vooral dient om dat oordeel te onderbouwen. Tegenbewijs wordt als lastig ervaren, heroverwegingen blijven vaak uit en communicatie over bezwaar beperkt zich geregeld tot het herhalen van eerdere standpunten. De Inspectie signaleert dat deze houding door alle fasen van dossiers heen zichtbaar is — bij controles, boetes en tijdens heroverwegingsmomenten zoals zienswijzen en hoorgesprekken.
Dit patroon is niet nieuw: de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag concludeerde in 2020 al dat de bezwaarfase grote gebreken vertoonde, en onderzoeksplatform Follow the Money stelde eerder vast dat bezwaarprocedures op meerdere plekken in Nederland ondoorzichtig en onvoldoende onafhankelijk zijn. Praktische consequenties zijn zwaar: burgers worden vaak gedwongen naar de rechter te stappen (mits ze dat financieel kunnen), wat de rechtspraak belast en extra kosten voor de overheid veroorzaakt.
De Belastingdienst erkent dat in vier van de vijf onderzochte dossiers verbetering mogelijk was, maar bekritiseert tegelijk de methodologie van de Inspectie en noemt de casussen niet representatief. De Inspectiebevindingen suggereren echter juist een breder cultuur- en capaciteitsprobleem binnen de dienst: gebrek aan transparantie, opleiding en bereidheid tot heroverweging ondermijnen het wettelijk beschermingsmechanisme van bezwaar en beroep.
Aanbevelingen impliceren het herstellen van dossieruitwisseling, training van medewerkers, meer transparantie in beslisvoering en versterking van controle en verantwoording, om te waarborgen dat burgers daadwerkelijk de mogelijkheid krijgen gehoord te worden en zich te verweren.