Begrijpelijke taal, knispervrij papier en een verzoek aan God: zo komt de troonrede tot stand
In dit artikel:
De troonrede is geen persoonlijke boodschap van koning Willem-Alexander maar de officiële politiek-bestuurlijke vooruitblik van de regering. In plaats van dat ieder minister een eigen alinea aanlevert die aan elkaar wordt geplakt, schrijft de speechschrijver van het ministerie van Algemene Zaken de tekst. Het proces begint maanden van tevoren in overleg met de premier (nu Dick Schoof) en de vicepremiers; sommige onderwerpen liggen voor de hand, over andere wordt uitgebreid gebrainstormd. Toch kan een belangrijk voorval uit een jaar — zoals de moord op Pim Fortuyn in 2002 — soms buiten het uiteindelijke stuk vallen.
Na het eerste concept volgt een iteratie met de premier en daarna mogen alle ministers reageren en suggesties aandragen. Pas wanneer die zijn verwerkt, krijgt de koning de eindtekst. De gesprekken tussen de koning en de premier over de inhoud vormen het zogeheten “geheim van Noordeinde”: uitsluitend de twee zijn daarbij aanwezig; geen woordvoerders of assistenten. Vervolgens gaat de toespraak naar vertalers en krijgt hij een taalkundige controle van Genootschap Onze Taal op dubbelzinnigheid, spelling en interpunctie.
Sinds 2013 wordt de definitieve tekst op speciaal knispervrij papier geprint, zodat het omslaan van pagina’s tijdens Prinsjesdag geen afleiding vormt. Als de koning of koningin ziek is, wordt de toespraak door de premier of door de minister van Binnenlandse Zaken voorgelezen; alleen wanneer de vorst leest, heet het officieel een ‘troonrede’.
Hoewel de toespraak in wezen de plannen van kabinet en premier verwoordt, kunnen persoonlijke noten van de koning voorkomen: dankbetuigingen na het overlijden van prins Friso, indrukken van de Dodenherdenking tijdens de coronaperiode, of reflecties bij het tienjarig koningschap in 2023. Een vaste slotzin die bijna sinds 1814 terugkeert is het vragen om “Gods zegen”. Dat is opvallend in een seculier land met gescheiden kerk en staat en veel niet-gelovigen; premier Joop den Uyl liet die formulering in de jaren zeventig bewust weg om breder draagvlak te respecteren.
Kortom: de troonrede is een zorgvuldig opgesteld regeringsdocument met een strikte route van conceptie via premier en ministers naar de vorst, gewaarborgd door vertrouwelijke overlegmomenten en taalkundige checks — en geprint op stil papier om de ceremonie zo vlekkeloos mogelijk te laten verlopen.