Amsterdamse museumdirecteuren over hun favoriete Erwin Olaf-foto: 'Kijk alleen al naar die poedel: daar spreekt gevoel voor compositie uit'

In dit artikel:

Fotograaf Erwin Olaf (1959–2023) krijgt eindelijk het retrospectief waar hij zijn hele leven van droomde: van 11 oktober tot 1 maart toont het Stedelijk Museum een grote dwarsdoorsnede van zijn veelzijdige oeuvre. Zeven Amsterdamse museumdirecteuren belichten in het artikel elk een favoriet werk en geven tegelijk verschillende gezichtspunten op waarom Olaf zo’n wezenlijke plaats inneemt in de hedendaagse fotografie.

Wie en wat
- Erwin Olaf, bekend om theatrale, sterk geregisseerde beelden, combineerde mode-, journalistieke en autonoom artistieke fotografie met zelfportretten die zijn eigen leven en aftakeling documenteren. Zijn werk behandelt thema’s als schoonheid en verval, identiteit, sociale rollen en rouw, vaak met een scherp oog voor esthetiek en verhaalopbouw.
- Het Stedelijk toont een overzicht met werken uit verschillende periodes en genres; een deel van de selectie is in bruikleen van het Rijksmuseum, dat in 2018 liefst 412 foto’s van Olaf verwierf.

Belangrijke werken en wat ze zeggen
- Koninklijk Staldepartement (Gouden Koets-project): voor een opdracht rond de Gouden Koets portretteerde Olaf de doorgaans onopvallende stalmedewerkers als een team, volledig geregisseerd in een in scène gezette studio in de stallen. Eén portret van een jonge blokkenist zonder witte handschoenen onthult een tatoeage waarop “love” staat — een klein menselijk detail dat spreekt over tijdsveranderingen en Olafs blik op menselijke complexiteit.
- Drieluik I Am / toekomstbeeld: een reeks zelfportretten waarin Olaf het “monster van het leven” recht in de ogen kijkt, met zelfspot en kwetsbaarheid. Een van de werken bleek later bijna profetisch: veertien jaar na ontstaansdatum reflecteert het beeld op zijn latere longziekte en fysieke aftakeling.
- Paradise Portraits (Paradiso New Year’s Eve Party): een experiment met post-photography en bewegende schermen waarin portretten van feestgangersemoties na de nacht samenkomen; hier toont Olaf zijn filmische werkwijze en het grensvlak tussen fotografie en bewegend beeld.
- Beachwear (Nieuwe Revu): een vroege, meer los gemaakte reportage waarin strandkleding en alledaagse details een tijdsbeeld geven — de intuïtieve compositie en humoristische elementjes (zoals de poedel) voorspellen zijn latere gevoel voor staging.
- Clown/pierrot-zelfportret (eerste coronajaar): een geconcentreerd, ingetogen werk waarin hij zichzelf afbeeldt als een clown met strafhoed — symbool voor het in de hoek staan van zowel de kunstenaar als de maakbaarheid van het leven in de coronatijd.
- Trilogie Rain, Hope, Grief: strak gecomponeerde beelden met verwijzingen naar klassieke schilderkunst; de foto Caroline uit Grief belichaamt rouw en afstandelijkheid en roept vragen op zonder ze te beantwoorden — een stilering die doet denken aan Vermeer, maar met hedendaagse politieke resonanties.

Waarom het ertoe doet
De directeuren benadrukken dat Olafs schijnbaar exhibitionistische beeldtaal veel dieper werkt dan oppervlakkige provocatie. Hij regisseerde sets tot in detail — belichting, kostuum, make-up en houding — maar benaderde zijn onderwerpen tegelijk met empathie en gelijkwaardigheid. Een voormalig tentoonstellingsmaker herinnert zich hoe Olaf zei: “Maar ik zie schoonheid in alles,” een opmerking die zijn inclusieve kijk weerspiegelt. Zijn werk becommentarieert hoe we onszelf presenteren, welke normen gelden, en hoe publiek-privé zich vermengt in een tijd van social media.

Context en nalatenschap
- Olaf overschreed de Nederlandse grenzen: zijn internationale flair, betrokkenheid bij de queerscene als dj en aanwezigheid op festivals horen bij het beeld van een kunstenaar die cultureel breed opereerde.
- Het retrospectief plaatst Olaf zowel in de context van de avant-garde als in een lange Europese beeldtaal; door werken uit de Rijkscollectie en bruiklenen samen te brengen ontstaat een narratief van begin tot eind in zijn carrière.
- Verschillende geïnterviewde directeuren benadrukken dat het overzicht niet alleen bekende iconen laat zien, maar ook onverwachte zijpaden en de evolutie van zijn praktijk — van advertentie- en activistische campagnes naar autonoom werk.

Praktisch
De tentoonstelling Erwin Olaf – Freedom is te zien in het Stedelijk Museum van 11 oktober tot 1 maart. Voor bezoekers biedt de expositie de mogelijkheid om zowel vertrouwde als minder bekende aspecten van zijn oeuvre te herontdekken en te zien hoe techniek, theatrale regie en persoonlijke eerlijkheid samenbouwen aan een complex kunstenaarschap.