Amerikaanse instanties sluiten link vaccins en autisme niet langer uit

In dit artikel:

Op 19 november heeft de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) haar websitetekst over vaccinveiligheid aangepast: de stellige bewering dat “vaccins geen autisme veroorzaken” noemt de CDC voortaan niet langer als op bewijs gebaseerde conclusie. De wijziging volgde op druk van Robert F. Kennedy jr., die eerder dit jaar door presidentieel besluit leiding kreeg over volksgezondheid in de VS en sindsdien bepleit dat mogelijke verbanden tussen zuigelingenvaccins en autisme serieus onderzocht moeten worden. De dag na de update maakte onderzoeksplatform The HighWire — bekend van Dell Bigtree — uitbundig melding van wat het noemde een overwinning voor jarenlang activisme.

De CDC nuanceert niet dat er nu bewijs is voor een oorzakelijk verband; de organisatie stelt juist dat wetenschappelijke studies de mogelijkheid dat vaccins bijdragen aan de ontwikkeling van autismespectrumstoornissen (ASS) nog niet definitief hebben uitgesloten. De instantie verwijst naar het Data Quality Act (DQA) als motivatie: federale agentschappen moeten publieke informatie objectief en controleerbaar houden, en volgens de CDC hield de oude bewering die zekerheid niet in stand. De CDC kondigt ook aan passende financiering en een brede beoordeling van autismeoorzaken te ondersteunen, inclusief onderzoek naar plausibele biologische mechanismen (onder meer naar aluminiumhoudende adjuvantia).

De update leidde tot felle reacties. Critici binnen de vaccingemeenschap spreken van verontrustende politisering; voormalig CDC-topfunctionaris Demetre Daskalakis stelde tegenover de Washington Post dat de CDC momenteel niet te vertrouwen is als wetenschappelijke autoriteit en verwees naar eerdere opzeggingen door senior-medewerkers vanwege vermeende inmenging. Tegelijkertijd wijzen voorstanders van nader onderzoek op correlaties: in de VS steeg het percentage kinderen met ASS sterk sinds de jaren ’80, en sommige analyses tonen statistische samenhang tussen die stijging en het aantal gegeven vaccinaties; correlatie wordt door wetenschappers niet als bewijs voor causaliteit gezien, maar volgens de CDC verdient het onderwerp verder onderzoek.

Historische en juridische context speelt mee. Het in de jaren ’90 omstreden Wakefield-onderzoek over het BMR-vaccin en autisme werd ingetrokken en leidde tot his reputatieschade, maar het Amerikaanse National Vaccine Injury Compensation Program (VICP) kent wel vergoedingen toe voor chronische encefalopathie na vaccinatie — mits de term ‘autisme’ vaak wordt vermeden. Advocaten en activisten hebben dit systeem aangegrepen in discussies over erkenning van vaccinschade.

In het publieke debat duikt ook de naam van prominente wetenschappers op. Viroloog Stanley Plotkin, vaak genoemd als invloedrijke figuur in de vaccinontwikkeling, werd in 2018 fel ondervraagd door advocaat Aaron Siri over vaccinveiligheid; het uitgebreide transcript van dat verhoor bevatte passages waarin Plotkin aangaf dat er geen overtuigend bewijs is om het DTaP-vaccin aan autisme te koppelen, maar ook dat het bewijs ontoereikend is om zo’n verband definitief te accepteren of te verwerpen. Aan de andere kant circuleren studies als die van de Britse bioloog Chris Exley (2017), die verhoogde aluminiumconcentraties in hersenweefsel van mensen met ASS rapporteerde en vaccins als mogelijke bron noemde — onderzoeken die in het publieke debat veel aandacht krijgen maar niet onomstotelijk aantonen dat vaccins autisme veroorzaken.

In Nederland heeft het RIVM geen aanleiding gezien zijn informatie aan te passen. Rijksvaccinatieprogramma.nl blijft bij de formulering dat “vaccineren geen autisme kan veroorzaken” en verwijst primair naar het ingetrokken Wakefield-onderzoek als de bron van de meeste twijfels. Critici noemen die reactie onvolledig: het RIVM presenteert geen recente wetenschappelijke literatuur die wél vragen oproept, zoals studies over aluminium in hersenweefsel, en geeft daarmee volgens tegenstanders een te gefixeerde weergave van de stand van bewijs. Die aanpak zou volgens de eigen waarschuwingen tegen desinformatie paradoxaal genoeg zelf onvolledige informatie kunnen verspreiden.

De discussie krijgt ook een beleidskant in Den Haag. Staatssecretaris Judith Tielen (VVD) stuurde één dag vóór de CDC-update een Kamerbrief over een strategie tegen onjuiste gezondheidsinformatie. Die brief bouwt voort op een rapport van De Nieuwe Utrechtse School waarin wordt vastgesteld dat misinformatie vaak voortkomt uit een gebrek aan vertrouwen in instituties en een kloof tussen aanbod van en behoefte aan zorg en informatie. De VWS-aanpak richt zich op drie pijlers: heldere betrouwbare informatiebronnen, aansluiting van informatie en zorg op levenspraktijk van mensen, en het vergroten van weerbaarheid tegen onjuiste claims. Critici merken op dat de strategie niet reflecteert op de mogelijkheid dat overheidsinstanties zelf onvolledige of misleidende informatie kunnen verschaffen.

Kort samengevat: de CDC heeft de absolute ontkenning van een link tussen vaccins en autisme afgezwakt en pleit voor meer en beter onderzoek; dat zet medische autoriteiten wereldwijd aan het denken en veroorzaakt verdeeldheid tussen voorstanders van extra studies en gevestigde vaccinbelangen die grote politieke en wetenschappelijke weerstand tonen. In Nederland houdt het RIVM voorlopig vast aan zijn bestaande boodschap, terwijl beleidsmakers werken aan een strategie tegen medische desinformatie — een aanpak die volgens sommige deskundigen de eigen informatieplicht en mogelijke blinde vlekken nog scherper moet onderkennen.