Aan die neus zie je dat het een Ter Borch is: De Fundatie eert álle leden van de illustere kunstenaarsfamilie
In dit artikel:
Museum de Fundatie in Zwolle toont een tentoonstelling waarin niet alleen Gerard ter Borch de Jonge centraal staat, maar het hele Ter Borch-gezin: zijn vader Gerard de Oude (1582/83–1662) en halfbroers en -zussen Moses, Harmen en vooral Gesina (1631–1690). Dankzij Gesina bleef een uitzonderlijk volledig familiearchief met meer dan duizend tekeningen en brieven bewaard; dat archief kwam eind 19e eeuw in handen van het Rijksmuseum en maakt het mogelijk de familie ongekend gedetailleerd te bestuderen.
De Ter Borchs vormen een zeldzaam collectief in de Nederlandse kunstgeschiedenis. Niet alleen Gerard junior produceerde werk van kwaliteit; binnen het huiselijke circuit tekenden en schilderden meerdere gezinsleden. Hun artistieke ontwikkeling speelde zich grotendeels binnenskamers af: tekenen was voor hen minder een middel om brood te verdienen dan een elitehobby en vrijetijdsbesteding, mogelijk gemaakt door de comfortabele financiële positie die het gezin genoot dankzij Gerard de Oudes ambt als licentmeester van de Zwolse douanebelasting en bezittingen zoals een buitenhuis, de Ramshorst.
Die huiselijke praktijk levert in de tentoonstelling een intieme blik op familieleven en straatbeeld van 17de-eeuws Zwolle: kindertekeningen, spelende jongens, burentaferelen en zelfs platte realiteiten zoals een kind dat in het openbaar zijn behoefte doet. Veel motieven herhalen zich — opvallend is bijvoorbeeld het karakteristieke ‘wipneusje’ van moeder Wiesken dat in meerdere portretten terugkeert en als herkenningsteken fungeert.
Gerard ter Borch de Jonge ontwikkelde zich tot de meest succesvolle professional van het stel. Na een leertijd in Haarlem, Amsterdam en een verblijf aan het Engelse hof keerde hij terug naar verfijnde genrestukken waarin hij het burgerleven regisseerde en veredelde: sjieke interieurs, satijn, en subtiele scènes van privésfeer. Zijn aanpak beïnvloedde tijdgenoten zoals Vermeer, al houden hun werkwijzen zichtbare verschillen.
Gesina speelde een dubbele rol: model en muse voor Gerard, maar ook bewaarder en kunstenaar op zich. Haar Materi-boeck, Poëzie-album en vooral het ambitiesrijke Konstboek bevatten fraaie aquarellen, poëtische illustraties en allegorieën — thematisch vaak rond liefde en dood. De dood van haar geliefde broertje Moses (gesneuveld bij de bestorming van Fort Languard) leidde tot indringende herinneringstekeningen en droeg bij aan de emotionele lading in haar werk. Moses zelf toonde grote talenten als tekenaar maar koos het maritieme pad en kwam jong om het leven.
De expositie in Zwolle legt de nadruk op het familiale netwerk en de interne dynamiek die de kunstproductie bepaalde: atelierlessen, samen tekenen, rollen als model én inspiratiebron. Door het uitzonderlijk complete archief ontstaat een bijna ‘tijdmachinegevoel’ — een intieme reconstructie van het dagelijks leven, esthetische voorkeuren en onderlinge verhoudingen binnen één van de meest bijzondere kunstenaarsfamilies van de Gouden Eeuw.